ბონისტიკა

ბონისტიკა (ფრანგ. Bonistique), ისტორიის ერთ-ერთი დისციპლინა. შეისწავლის ხმარებიდან გამოსულ ქაღალდის ფულსა და ბონებს, რომლებიც ისტორიულ ობიექტურ დოკუმენტებს წარმოადგენენ: ასახავენ თანადროულ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ მოვლენებს (ომებს, პარტიათა ბრძოლას, ხელისუფალთა შეცვლას, მმართველი კლასების იდეოლოგიას და სხვ.).
  

ამერიკული დოლარი

ისტორია 

ვერცხლის მონეტა-1923

ბონისტიკა XX ს-ის დასაწყისში წარმოიშვა და მჭიდროდ უკავშირდება ნუმიზმატიკას[1]. ქაღალდის ფულის ნიშნები, მონეტების მსგავსად, სახელმწიფო დოკუმენტებია. ბრუნვაში გამოშვებისას ემიტენტი (ემისიის განმახორციელებელი) მათში ერთგვარად თავის იდეოლოგიასაც გამოხატავს ემბლემების, დევიზების, ტექსტების, ბეჭდების, ნახატების, ორნამენტებისა და ა. შ. საშუალებით. მათი ძირითადი ელემენტებით ბონისტები განსაზღვრავენ გამოშვების ადგილსა და დროს, ბრუნვის ტერიტორიას, გამომშვებს. ამასთანავე მეცნიერები იკვლევენ ბონის, ე. წ. ძირითად ნიშნებს: ემბლემატიკას (ემბლემებს, გერბებს და სიმბოლურ ნიშნებს); პალეოგრაფიას (ტექსტებს, წერილობით ნიშნებს, ორთოგრაფიას); სფრაგისტიკას (ბეჭდებს, შტამპებს, ასევე პერფორაციასა და კონგრევებს ანუ ბონების სწორხაზოვანი ნახვრეტების რიგით გაჭრისა თუ ერთდროულად რამდენიმე ფერში ბეჭდვის მექანიზმს); ქრონოლოგია (თარიღებს); მეტროლოგიას (შეფარდებას მსხვილ კუპიურებსა და მის განაყოფებს შორის); ორნამენტალისტიკას (გრაფიკულ და ფერწერულ გაფორმებას); იკონოგრაფიას (პორტრეტულ გამოსახულებას); ჭვირნიშნებსა და მასალას, რაზედაც ფულის ნიშანია დამზადებული, ე. ი. მის საფუძველს; ფილატელისტიკას (მარკებს ფულად ნიშნებზე); ეპიგრაფიკას (გვიანდელი წარმოშობის დანაბეჭდებს). 


მნიშვნელობა 
ქაღალდის ფულის ნიშნების სრულფასოვანი კვლევით ბონისტიკა ნათელს ჰფენს ჩვენი საზოგადოების შორეული თუ ახლო წარსულის ისეთ მნიშვნელოვან დეტალებს, რომლებზეც ცნობები სხვა წყაროებში არ მოგვეპოვება. სწორედ ეს განაპირობებს იმ განსაკუთრებულ ინტერესს, რასაც ბონისტიკის მიმართ იჩენენ მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნების მეცნიერები. ამ საისტორიო დარგის საკითხებზე არსებობს მრავალი საყურადღებო სტატია და გამოკვლევა, გამოცემულია ფუნდამენტური ნაშრომები თუ კატალოგები. საქართველოში დამხმარე საისტორიო დისციპლინების საკითხთა კვლევის საქმეს დიდად შეუწყო ხელი რუსეთის აკადემიის სისტემაში პირველი კვლევითი დაწესებულების – კავკასიის ისტორიულ – არქეოლოგიური ინსტიტუტის დაარსებამ 1917 წელს. ამავე საქმიანობაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტმა, სადაც ფართოდ გაიშალა მუშაობა ისტორიული წყაროების მოპოვებისა და პუბლიკაციის მიმართულებით.

აღნიშნულ საქმეში გამორჩეული ღვაწლი მიუძღვის აკადემიკოს ივანე ჯავახიშვილს; მნიშვნელოვანია მისი ნაშრომები: „ქართული დამწერლობათმცოდნეობა ანუ პალეოგრაფია“, „ქართული საფას – საზომთმცოდნეობა ანუ ნუმიზმატიკა – მეტროლოგია“, „ქართული სიგელთმცოდნეობა ანუ დიპლომატიკა“. დამხმარე საისტორიო დარგებიდან საქართველოში განსაკუთრებული ყურადღება ექცეოდა ნუმიზმატიკას. ქართული ნუმიზმატიკის პრობლემების შესახებ მრავალი გამოკვლევა არსებობს; ქართული ბონისტიკის საკითხები კი დიდხანს შეუსწავლელი იყო და ჩვენი ისტორიოგრაფიის თეთრ ლაქად რჩებოდა, მიხედავად იმისა, რომ საქართველოში 1918 წლიდან არსებობდა ქართული ქაღალდის ფულადი ნიშნებისა და ბონების გამოშვების გარკვეული ტრადიცია.

ქართული ბონისტიკით დაინტერესებული იყო ცნობილი ინგლისელი ქართველოლოგი დევიდ მარშალ ლენგი, რომლესაც გამოქვეყნებული ჰქონდა მცირე ზომის სტატია 1918 – 1824 წლების ქართული ბონების შესახებ. უცხოელ მკვლევართა ნაშრომებში ქართული ბონები რუსეთის იმპერიისა და სსრ კავშირის ტერიტორიაზე გამოშვებულ ქაღალდის ფულის ნიშნებთან ერთად მოიხსენიებოდა და არავის უცდია მათი ცალკე გამოყოფა – შესწავლა. ასეთ ნაშრომთა შორისაა, მაგალითად, ფ. ჩუჩინის – „რუსეთის იმპერიის ტერიტორიაზე 1769 – 1924 წლებში გამოშვებული ქაღალდის ფულადი ნიშნები“, კ. დენისის – „რუსეთის იმპერიის ტერიტორიაზე გამოშვებული ფულადი ნიშნების (1914 – 1925 წწ.) კატალოგი, ნ. კარდაკოვსკის – „რუსეთისა და ბალტიისპირა ქვეყნების ქაღალდის ფულის ნიშნების (1769 – 1950 წწ.) კატალოგი“, ვ. კაციტაძის „ რუსეთის რევოლუციის ფულადი ნიშნების კატალოგი“, რომელიც 1924 წელს რუსულ ენაზე გამოიცა თბილისში. ქართული ბონისტიკის საკითხები სრულადაა წარმოდგენილი ნ. ჯავახიშვილის ნაშრომში „ქართული ბონისტიკა“ .